کمال انسان به چیست؟

اصل کمال چیست؟ غایت کمال انسان چیست و کمال براى کیست؟

این پرسش از نوع سؤالاتى است که معمولاً به همراه رشد فکرى و عقلى به انسان دست مى‏دهد و همین که انسان خود و خدا و جهان را شناخت به این سؤال مى‏پردازد که راستى هدف خدا از خلقت جهان و ما انسان‏ها چه بوده است؟ و تکامل براى چیست؟

 البته همان طور که تاکنون خوانده و شنیده‏اید، اصل هدف خلقت جهان براى تکامل است، ولى این تکامل براى چیست؟ پیرامون این سؤال مى‏توان به چند چیز اشاره کرد: اصل کمال چیست؟ کمال هر چیزى چگونه است؟ این کمال براى کیست فعل یا فاعل؟ اصولاً ارزش کمال ذاتى است یا مقدمى؟ نهایت کمال انسان چیست؟ و... کمال یعنى تأمین آن هدفى که همه چیز براى آن هدف آفریده شده است؛ مثلاً چشم براى دیدن است. هر چه مناظر و دیدنى‏ها ارزشمندتر، زیباتر و جذاب‏تر باشند، در آن صورت چشم با دیدن آنها به کمال بیشترى نائل خواهد آمد و یا گوش براى شنیدن است و هر چه شنیدنى‏ها ارزشمندتر و با کیفیت فزون‏ترى باشد، گوش به کمال خود بیشتر نائل خواهد آمد است و هم چنین قلب براى درک حقایق و معرفت اشیاء است و هر چه آن معارف عالى‏تر باشد، قلب انسان به کمال خویش بیشتر نائل خواهد آمد و از آنجا که موجودى برتر از وجود خداى سبحان نیست، بنابر این الهیات و خداشناسى عالى‏ترین شناختى است که کمال انسان را تأمین مى‏کند و از همین جا جواب پرسش «ب» نیز روشن مى‏شود که اصولا هر چیزى کمال ویژه خود را خواهد داشت. کمال یک درخت به میوه‏هاى گوارا و شیرین آن است. کمال اسب در چالاکى و پیشتازى در مسابقات است و کمال انسان نیز در کسب فضایل اخلاق و تحصیل علم و هنر و در نهایت قرب الى اللَّه است.
حال این کمال براى کیست؟ کمال فعل یا فاعل؟ باید توجه داشته باشید که خداى سبحان - که فاعل این عالم است براى ذات خود هیچ هدفى ندارد تا با تأمین آن به کمال نائل آید؛ زیرا خدا را نقصى نیست تا با رسیدن به هدف، آن نقص مرتفع گردد و تکامل پیدا کند. بنابر این کمال مورد بحث اصولا براى خداى سبحان (فاعل) نیست. پس براى کیست؟ این کمال توسط خداى سبحان براى فعل (مخلوق) در نظر گرفته شده است؛ یعنى، خداوند متعال براى هر موجودى از کائنات هدفى را منظور داشته که آن موجود با رسیدن به آن هدف، به آن کمال نائل خواهد آمد. در جواب سؤال «د» نیز به این حقیقت توجه کنید که ارزش دو گونه است: ذاتى و مقدمى.
در اینجا براى درک بهتر با ما همراهى نموده و به سؤالات ما پاسخ دهید. شما چرا به دانشگاه آمده‏اید؟ خواهید گفت: براى کسب علم و دانش. چرا در جست‏وجوى علم و دانش بر آمده‏اید؟ خواهید گفت: چون علم و دانش چیز با ارزشى است. در همین جا به یک ارزش ذاتى رسیدید. البته ممکن است سؤال مذکور را بدین گونه پاسخ بدهید: براى اینکه در سایه علم و معرفت، بتوانم به رتبه عالى‏ترى دست یابم. چرا در جست‏وجوى رتبه عالى‏ترى هستید؟ چون زندگى مرفه‏تر و آبرومندانه‏ترى داشته باشم. چرا زندگى آبرومندانه‏تر؟ ببینید اینجا نیز به یک ارزش ذاتى رسیدید. «زندگى آبرومندانه» دیگر چرا نمى‏خواهد. هر انسانى تلاش مى‏کند تا در نهایت زندگى آبرومندانه‏ترى داشته باشد. باز با ما همراهى کنید. چرا به سیر و سیاحت مى‏پردازید؟ براى اینکه تحول روحیه پیدا کنیم و لذّت ببریم. چرا تحوّل روحیه و چرا لذت؟
ببینید «لذت» بردن دیگر چرا بر نمى‏دارد هم انسان ذاتاً لذت‏گراست و هم ارزش لذت، ذاتى است. حال در جواب این سؤال که تکامل براى چیست؟ باید توجه داشته باشیم که «کمال» هدف نهایى است نه مقدمه موضوع؛ چون ارزش کمال ذاتى است. حضرت موسى(ع) به حضرت خضر(ع) گفت: ممکن است اجازه بفرمایید تا من به دنبال شما بیایم و از علم و معرفت شما در راستاى «رشد» خویش بهره‏مند شوم؟ هَلْ أَتَّبِعُکَ عَلى‏ أَنْ تُعَلِّمَنِ مِمَّا عُلِّمْتَ رُشْداً{w4-11w}{I18:66I}/}؛ موسى به او گفت: آیا تو را - به شرط این که از بینشى که آموخته شده‏اى به من یاد دهى - پیروى کنم؟»، (کهف، آیه 66) . در اینجا دیگر کسى سؤال نمى‏کند که «رشد و کمال» را براى چه مى‏خواهید؟ بنابر این «کمال» خود هدف نهایى است و داراى ارزشى ذاتى، نه مقدمه براى اهداف دیگر تا سؤال شود که کمال و تکامل براى چیست؟ در جواب این سؤال که نهایت کمال انسان چیست؟ به این حقیقت باید توجه شود که «قرب الهى» نهایت کمالى است که انسان پیدا خواهد کرد و فراتر از قرب به خدا براى انسان کمالى فرض نمى‏شود؛ ولى خود «قرب الى اللَّه» نیز داراى مراتب است براى نهایت آن نمى‏توان حدى را فرض کرد. و بر همین اساس است که گفته مى‏شود: تکامل انسان تا بى‏نهایت ادامه دارد و در عرصه کمال، «ایستگاهى» براى انسان متصوّر نیست.

برگرفته از سایت نهاد رهبری