به هنگام خواب می داند در روز چه ها کردیم

وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ، وَ یَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ، ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ‏ (انعام/60)و اوست خداوندى که شب هنگام جان شما را کاملا مى‏گیرد، و به تمام گناهانى که در روز انجام مى‏دهید، آگاه است، سپس شما را در روز برمى‏انگیزاند.بر این پایه، خداوند- جلّ جلاله- خواب را وفات، و بیدارى را برانگیختن و زندگانى قرار داده. و آگاه هستى که شخص خوابیده مانند شخص کور و کر و لال وزمین گیر و گرفتار به بیمارى رماتیسم مى‏گردد، و عقل و تمام بهره‏هاى اعضا و جوارحش را که به وسیله آن براى مولاى علّام الغیوب خویش عمل مى‏کرد، از دستش مى‏رود، وقت خوابیدن گویى اختیار افراد تحت تکفّل و اموال و حوایج و امور ضرورى او از دست او خارج مى‏شود، و نمى‏داند که بر آنها چه خواهد گذشت، و نیرویى براى نگهدارى نفس خویش و حفظ امور مهمّى که بدان اشاره نمودیم باقى نمى‏ماند. و اگر آنها را به وسیله قفل و پاسبان هم مصون سازد، وقتى خوابید ممکن است زمانى خلاف آنچه اراده نموده، واقع شود. (1) بنا بر این، هنگامى که مى‏خوابى، گویى که به مصیبتهاى هولناکى مبتلا، و در گرفتاریهاى فراموش‏کننده واقع‏شده‏اى، و جز خداوند- جلّ جلاله و تقدّس کماله- نمى‏تواند اعضا و جوارحت را بیدار نموده و عافیت بخشد و کمال زندگانى را به آنها ارزانى دارد، و نیروى گوش و چشم و زبان و عقل و تمام [یا: سایر] مقاصدت را که به واسطه خوابیدن، پراکنده و پریشان گشته، برگرداند و امور پراکنده تو را جمع سازد.
از این رو، به پیشگاه خدا توبه نما، توبه‏اى خالص و پاکیزه از هر کوتاهى که پیش از خوابیدن داشتى. و اگر به خاطر قلّت معرفت به مولایت که تو را مى‏بیند، نفس و عقل و قلبت در توبه حقیقى با تو موافقت ننمودند، از رحمت و بخشش خدا طلب عفو و گذشت بنما، که او- جلّ جلاله- خداوندگار بردبار و مهربان و شفیق است و بر اساس نیکیها و بخششهایى که به بندگان خود دارد، زیبنده آن است که به تو نیز تفضّل نماید.

و اگر بسان جنایتکاران و گناهکاران در نزد بزرگترین مالکان که بر آنان سیطره و چیرگى دارد، از خدا طلب عفو و گذشت ننمودى، حدّ اقل مانند شخص بیچاره و نیازمند و ذلیل خود را تسلیم و سرسپرده خدا نموده، و دین و نفس و دارایى و افراد تحت تکفّل و آرزوهاى خویش و هر چیزیى را که بدان نیازمندى، در تحت نگاهدارى آن خداوند مهربان و بردبار و بزرگوارى که در پیشگاهش بسیار گستاخى و سوء ادب نموده‏اى، در آورده و تسلیم او ساز. و در باطن توجّه داشته باش که تمام‏آنچه را که خداوند به تو بخشیده و تو در نزد او به ودیعه گذاردى، در حقیقت ملک اوست، و تو در نزد او به عاریت و ودیعه گذارده‏اى؛ بنا بر این حتّى در ذهن و خاطر و یا در دل خویش با مالکیّت او مخالفت منما، تا مبادا خود را شریک خداوند شمرده، و به هلاکت مبتلا گشته و خشنودى او از دستت برود. (1) اگر این سفارش مرا بپذیرى و توبه یا طلب عفو نموده، و یا چنان که گفتیم خود را تسلیم خداوند نمایى، و به شرحى که یاد آور نشدیم، همه چیز خود را در نزد او به ودیعه گذارى، بى‏گمان خداوند حافظ و نگاهبان تو بوده، و از تو حمایت نموده و پناه خواهد داد، و هیچ فساد و تباهى در هیچ امرى (کم و زیاد، و کوچک و بزرگ) بر تو وارد نخواهد شد.
در بعضى از حکایات به نقل از مردى آمده است: عقرب نایابى را دیدم که بر پشت لاک‏پشتى سوار شده و لاک‏پشت آن را از یک سوى رود نیل به سوى دیگر که من در آنجا بودم، مى‏برد، وقتى آن را به کنار آب رسانید، عقرب بر زمین فرود آمد، و من دنبال آن روانه شدم، با خود گفتم که این عقرب جریانى دارد لذا پى‏گیرى کردم، تا اینکه عقرب به پایین تنه درختى رسید و از آن بالا رفت و بر روى شاخه‏اى رفت که مارى روى آن آویزان و جوانى در زیر آن خوابیده بود، عقرب دم مار را گزید، و مار مرده به زمین افتاد. این امر در نظر من بسیار بزرگ آمد، به سوى آن جوان آمدم و بیدارش نمودم و گفتم: به این مار نگاه و ببین خداوند چگونه تو را از آن سالم نگاه داشت. و این ابیات را براى او خواندم:
         یا نائما و الجلیل یحرسه             ممّا [یلاقى‏] فی حندس الظّلم‏
             کیف تنام العیون عن ملک             تأتیک منه فوائد النّعم؟
- اى به خواب رفته‏اى که خداوند بزرگ، تو را از امورى که در تاریکیهاى بسیار شدید براى تو پیش مى‏آید، پاس مى‏دارد.
چگونه چشمهایت از توجّه به پادشاهى که بهره‏هاى نعمتها از سوى او به تو مى‏آید، به خواب مى‏رود؟
 (1) و نیز در کتاب «الیاقوت الأحمر» تألیف احمد بن حسن اهوازى آمده است: از یکى از نوجوانان خدمتکار برخى از کسرایان شنیدم که گفت. «هرگز کسرى نخوابید مگر اینکه پیش از خوابیدن به درگاه خداوند- عزّ و جلّ- سجده نمود، و از او خواست که بعد از مرگش او را زنده بدارد. و مقصودش از مرگ، خوابیدن، و از زندگانى، بیدارى بود.» اینک مى‏گویم: اگر این پادشاه که به غیر خداوند اشتغال داشته و به او- جلّ جلاله- آگاهى نداشت مانند تو به خدا شناخت داشت، مسلّما بهتر از تو با خداوند معامله مى‏نمود، پس عذر تو در غفلت از مالک دنیا و آخرت چیست؟
ناگفته نماند که اگر بعد از عمل به آنچه که پیشتر ذکر نمودیم، فرضا در حال خواب ضررى متوجّه تو شد، و برخى از چیزهایى که تحت تصرّف توست از دستت رفت، شاید این براى آن بوده که خداوند- جلّ جلاله- مى‏خواسته با این کار نشانه‏هاى خود را در برگرداندن آن به تو نشان دهد، چنان که نسبت به کسانى که بر مالک روز جزا توکّل نموده‏اند، چنین شده و خداوند آیات خود را نشان داده است.
آورده‏اند: عرب بیابان‏نشینى به در مسجد الحرام آمد و شتر خود را رها نمود و گفت: «خداوندا، این شتر و بار آن را در حفظ و نگاهدارى تو در آورده، و در نزد تو به ودیعه مى‏گذارم.» و وارد مسجد الحرام شد، و طواف نمود. چون بیرون آمد شتر را پیدا نکرد، ایستاد و گفت: «پروردگارا، چیزى از مال من دزدیده نشده، بلکه مال تو دزدیده شده است، زیرا اگر به تو اعتماد نداشتم، شتر و بارش را رها نمى‏کردم.» و امثال این سخنان را تکرار کرد. و مردم از سخن گفتن او با خداوند- عزّ و جلّ- تعجّب کردند، تا اینکه ناگهان مردى- که با یک دست افسار شتر را گرفته و دست دیگرش بریده بود- پیش آمد، و به عرب بیابان‏نشین گفت: شتر را بگیر، که من از آن خیر ندیدم. گفت: جریان تو چگونه بود؟ گفت: با آن به پشت کوه رفتم و پنهان شدم، ولى ناگهان سوارى که نمى‏دانم از کجا رسید، فرود آمد و مرا پریشان نمود و از جایم بلند کرد و دستم را قطع نمود و دستور داد که شتر را بازگردانم.
منبع: ادب حضور