دستور اخلاقی علامه طباطبایی (ره) به درخواست یک جوان

علّامه طباطبایی (ره) خطاب به جوانی که از ایشان دستور اخلاقی خواسته بودند چنین مرقوم داشتند :السلام علیکم ؛ برای موفق شدن لازم است همتی برآورده و توبه نموده، به مراقبه و محاسبه بپردازید. به این نحو که:هر روز طرف صبح که از خواب بیدار می شوید، قصد جدّی کنید که هر عملی پیش آید، رضای خدا عزّاسمه را مراعات خواهم کرد.
آن وقت در هر کاری که می‌خواهید انجام دهید، نفع آخرت را منظور خواهید داشت، به‌طوری که اگر نفع اُخروی نداشته باشد، انجام نخواهید داد، هر چه باشد. و همین حال را تا شب وقت خواب ادامه خواهید داد. وقت خواب، چهار- پنج دقیقه‌ای در کارهایی که روز انجام داده‌اید، فکر کرده و یکی‌ یکی از نظر خواهید گذرانید، هر کدام مطابق رضای خدا انجام یافته، شکر کنید و هر کدام، تخلف شده استغفار کنید و این رویه را هر روز ادامه دهید.
این روش اگر چه در بادی (اوّل) حال، سخت و در ذائقه نفس تلخ می‌باشد، ولی کلید نجات و رستگاری است .

برنامه سلوک در نامه‌های سالکان، ص 334.

راه تحصیل محبت خدا

راه تحصیل محبت خدا برای سالکان مبتدی

بسم الله الرحمن الرحیم

الحمد لله رب العالمین وصلی الله علی محمد و آله الطاهرین ولعنة الله علی اعدائهم اجمعین الی یوم الدین

بدان که طالب سعادت ابدی و سالک الی الله تعالی را مراعات چند امر ضروری است :

اول : تحصیل علوم دینی که عبارت است از فراگرفتن علوم کلامی به آن اندازه که اصول دین ؛ یعنی توحید،عدل ، نبوت ، امامت ، معاد و فروع دین ؛ یعنی آن 10 امر معروف ، به طور علم الیقین برای او ثابت باشد و همچنین علم به احکام دین به آن قدر که مورد احتیاج اوست از روی اجتهاد یا احتیاط در صورتی که عارف به موارد احتیاط است یا تقلید از مجتهد جامع الشرایط فرا گیرد و همچنین علم به اخلاق حمیده و تمییز آن ها از اخلاق رذیله وکیفیت تهذیب از اخلاق رذیله و تحلیه به اخلاق حمیده که در کتب اخلاق مانند جامع السعادات و معراج السعاده و حق الیقین علامه مجلسی (ره) و حقایق مرحوم فیض و امثالها را فرا گیرد به آن اندازه که کاملا به این امور احاطه علمی پیدا کرده باشد ، سپس در مقام سلوک بر آمده : اولا دامن همت به کمر زده و همت خود را عالی ساخته چنانچه فرمودند " المرأ یطیر بهمته کما یطیر الطائر بجناحیه " و چه خوش گفته :     

غلام همت آنم که زیر چرخ کبود

ز هر چه رنگ تعلق بگیرد آزاد است

و به غیر محبوب و معبود حقیقی منظور و مطلوب و مقصد دیگری نداشته باشد. چه خوش گفته :

     هر چه در این ره نشانت دهند

گر نستانی به از آنت دهند

 و نیز تمام کارهایی خود را موکول به حق تعالی کند به نیروی توکل و نیز دل را بدهد به حق تعالی . یک دل داری تورا یک دوست بس است و آن خدای تعالی است - الیس الله بکاف عبده - (و ما جعل الله لرجل من قبلین فی جوفه ) چه خوش گفته است :

     دو عالم را به یک بار از دل تنگ       

برون کردیم تا جای تو باشد

 

آخرین سفارش علامه طباطبایی

 

 ابعاد زیبایی که با روح و جان یک عالم برجسته عجین شده
و شخصیت او را به مجسمه ای از اخلاق و عرفان تبدیل می‌کند.

این انسانهای فرهیخته و بزرگ، پس از سالها ریاضت و مبارزه با نفس و مجاهدت‌های علمی، به انبوهی از معارف الهی تبدیل می‌شوند که گاهی یک سخن از بیاناتشان، کلیدی است که مشکل گشای بسیاری از سوالات و ابهامات می‌شود.

در این نوشتار کوتاه چند حکایت خواندنی از علامه خدمت شما کاربر عزیز ارائه می‌شود که هر کدام به نوبه خود، چکیده و عصاره سالها علم و معرفت و سلوک و معنویت این شخصیت برجسته است.

دستوراتی مفید برای ماه رجب شعبان و رمضان

مرحوم سید علی قاضی دستوراتی در ماه های رجب، شعبان و رمضان را بیان کرده که دانستن و عمل به آن خالی از لطف نیست.
اصل این دستور را حضرت آیت الله سیّد محمّدحسین حسینی طهرانی، در سال آخر عمر شریف خود در یکی از جلسات برای خواصّ أصحاب خودشان از روی نسخۀ خطّی آیة الحقّ مرحوم آیة الله حاج میزا علی قاضی طباطبائی بیان فرموده، به عمل و مداومت آن تأکید نمودند و مخصوصاً به طلّابی که با حضرتش مأنوس بودند، امر کردند آنرا در دفتر خود ثبت نمایند:
«هان ای برادران عزیز و گرامیم – که خدای شما را در طاعت خود موفّق بدارد – آگاه باشید! متوجه و هشیار باشید که ما در قرقگاه داخل شده ایم و همانگونه که در زمینهای حرم باید از محرّمات اجتناب نمود و ارتکاب یک سلسله اعمالی که در حرم جرم نیست در آنجا جرم محسوب می شود، در این ماهها هم که قرقگاه زمانی محسوب می شود چنین است و باید با هشیاری و مواظبت در آن وارد شد، و به همان نحو که در قرقگاه مکانی که حرم است، انسان به کعبه نزدیک می شود، در این ماهها هم که قرقگاه زمانی است، انسان به مقام قرب خداوند می رسد. پس چقدر نعمتهای پروردگار بر ما بزرگ و تمام است؟! و او هرگونه نعمتی را بر ما تمام نموده است؟
پس حال که چنین است، قبل از هر چیز آنچه که بر ما واجب و لازم است، توبه ایست که دارای شرایط لازمه و نمازهای معلومه است (مقصود همان دستور توبه ایست که رسول خدا صلی الله علیهِ وَ اله و سلم در ماه ذوالقعدة الحرام داده اند و در کتب ادعیه مثل «مفاتیح الجنان» آمده و چهار رکعت نماز دارد
و پس از توبه، واجب ترین چیز بر ما پرهیز از گناهان صغیره و کبیره است تا جائیکه توان و قدرت و استطاعت داریم!.»
«پس (ای برادران عزیر) دستور توبه را در شب جمعۀ اول ماه (رجب) یا روز جمعه؛ و یا روز یکشنبۀ آن، انجام داده نماز توبه را بخوانید؛ سپس آنها را در روز یکشنبۀ دوّم همان ماه تکرار و اعاده نمائید.
سپس ملتزم شوید به مراقبه، چه مراقبۀ صغری (باز داشتن نفس از آنچه که خداوند بدان راضی نیست) و چه مراقبۀ کبری (نگاه داشتن دل از آنچه محبوب نمی پسندد).
و نیز خود را وادار به محاسبه (حساب کشیدن از نفس) و معاتبه (سرزنش نمودن در صورت لغزش) و معاقبه (تنبیه نمودن نفس در صورت ارتکاب خلاف) به آن چیزی که شایسته و سزاوار است نمائید.
پس براستی هر کسی که در صدد متذکر شدن به ذکر حقّ و در مقام خشیت از ذات اقدس حضرت حقّ متعال بوده باشد می تواند از راه مراقبه و محاسبه و معاتبه و معاقبه متذکر گردد!.»
«پس از این مرحله، با دلهای خود بخداوند رو آورده، بیماریهای گناهانتان را معالجه و مداوا نمائید و بوسیلۀ استغفار، بزرگی و سنگینی عیوب خود را کاهش دهید.
و بپرهیزید از اینکه حریم الهی را بشکنید و پرده های حجاب را بالا زده حرمت حرم را هتک نمائید!
زیرا براستی چنین شخصی در نظام تکوین بی آبرو و مهتوک است گرچه خداوند کریم از روی کرمش، بحسب ظاهر آبروی او را حفظ نماید؛ و همین جزای اوست و نیازی به مجازات پروردگار ندارد!.
و اما دستور العمل این سه ماه:1- بر شما باد به اینکه نمازهای فریضۀ خود را با نوافل آن که مجموعاً پنجاه و یک رکعت 5 است، در بهترین اوقاتشان انجام دهید؛ و اگر نتوانستید چهل و چهار رکعت 6* آنرا بجا بیاورید.
چنانچه باز هم شواغل دنیا شما را بازداشت، حتماً نافلۀ ظهر را که به او «صلوة أوّابین» می گویند، انجام بدهید.
و نماز ظهر را هم در وقت فضیلت انجام دهید که در قرآن بدان تأکید شده و مراد از صلوة وُسطی» همان نماز ظهر است.

به هنگام خواب می داند در روز چه ها کردیم

وَ هُوَ الَّذِی یَتَوَفَّاکُمْ بِاللَّیْلِ، وَ یَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ، ثُمَّ یَبْعَثُکُمْ فِیهِ‏ (انعام/60)و اوست خداوندى که شب هنگام جان شما را کاملا مى‏گیرد، و به تمام گناهانى که در روز انجام مى‏دهید، آگاه است، سپس شما را در روز برمى‏انگیزاند.بر این پایه، خداوند- جلّ جلاله- خواب را وفات، و بیدارى را برانگیختن و زندگانى قرار داده. و آگاه هستى که شخص خوابیده مانند شخص کور و کر و لال وزمین گیر و گرفتار به بیمارى رماتیسم مى‏گردد، و عقل و تمام بهره‏هاى اعضا و جوارحش را که به وسیله آن براى مولاى علّام الغیوب خویش عمل مى‏کرد، از دستش مى‏رود، وقت خوابیدن گویى اختیار افراد تحت تکفّل و اموال و حوایج و امور ضرورى او از دست او خارج مى‏شود، و نمى‏داند که بر آنها چه خواهد گذشت، و نیرویى براى نگهدارى نفس خویش و حفظ امور مهمّى که بدان اشاره نمودیم باقى نمى‏ماند. و اگر آنها را به وسیله قفل و پاسبان هم مصون سازد، وقتى خوابید ممکن است زمانى خلاف آنچه اراده نموده، واقع شود. (1) بنا بر این، هنگامى که مى‏خوابى، گویى که به مصیبتهاى هولناکى مبتلا، و در گرفتاریهاى فراموش‏کننده واقع‏شده‏اى، و جز خداوند- جلّ جلاله و تقدّس کماله- نمى‏تواند اعضا و جوارحت را بیدار نموده و عافیت بخشد و کمال زندگانى را به آنها ارزانى دارد، و نیروى گوش و چشم و زبان و عقل و تمام [یا: سایر] مقاصدت را که به واسطه خوابیدن، پراکنده و پریشان گشته، برگرداند و امور پراکنده تو را جمع سازد.
از این رو، به پیشگاه خدا توبه نما، توبه‏اى خالص و پاکیزه از هر کوتاهى که پیش از خوابیدن داشتى. و اگر به خاطر قلّت معرفت به مولایت که تو را مى‏بیند، نفس و عقل و قلبت در توبه حقیقى با تو موافقت ننمودند، از رحمت و بخشش خدا طلب عفو و گذشت بنما، که او- جلّ جلاله- خداوندگار بردبار و مهربان و شفیق است و بر اساس نیکیها و بخششهایى که به بندگان خود دارد، زیبنده آن است که به تو نیز تفضّل نماید.